تارنما پیوند

مقدمهٔ ابن خلدون

ابن خلدون

شرح کوتاه

...توجه ویژه ابن‌خلدون به بررسی تاریخ با نگاهی جامعه شناختی، در تجربیات تاریخی و براساس ساختن آن بر اساس سنن و قوانین حاكم بر جامعه، به ویژه پدیده‌های تاریخی و اجتماعی، وی را در كانون توجه جامعه شناسان و تاریخ دانان قرار داده است. شیوه بیان و روشن‌بینی ابن‌خلدون در تاریخ به حدی است كه برخی از صاحب نظران دیدگاه‌های وی را با پاره‌ای از بحث‌های نوآوریهای امروز نزدیك می‌دانند . هم چنین، در میان اندیشمندان مختلف، دسته‌ جمعي وجود دارد. مبنی بر این كه ابن‌خلدون از اندیشه‌ای بزرگ برخوردار بوده است. از دیدگاه آرنولد توین بی ، «ابن‌خلدون گونه‌ای از فلسفه تاریخ را طرح ریزی نموده است كه بی هیچ تردیدی در نوع خود مهم‌ترین كاری است كه در مقایسه با هر اندیشه‌ای در هر زمان و مكان دیگر انجام پذیرفته است». به علاوه، «مقدمه ابن‌خلدون به لحاظ محتوایی، دارای ساختاری منسجم و از نظر صورت بندی، هرمی شكل است كه اندیشه‌ای توسعه یافته، برخوردار از سازمان دهی در فصول، پاراگراف‌ها و در بخش‌های متعدد آن را در بر می‌گیرد. بازخوانی و تحلیل آرای ابن‌خلدون از آن جا ضروری است كه می‌توان اثر برجسته وی، یعنی«مقدمه» را به عنوان الگویی جدید از نوآوری فكری در چارچوب مقدمات و مبانی فرهنگ اسلامی به حساب آورد كه در یكی از مقاطع پرآشوب از تاریخ، در جهان اسلام اتفاق افتاده است.
ابن خلدون نویسنده قرن چهاردهم دانشمندی دقیق، با تجربه به عنوان یک سیاستمدار و قاضی عالی، که از زمان خود جلوتر بود و در آن زمان روش های تحقیقی را می طلبید که اکنون استاد تلقی می شود. زمینه های تخصصی او فلسفه علم و تاریخ است. اما نه تنها این: او همچنین دین و اخلاق، حکمرانی خوب، جامعه شناسی و اقتصاد، توسعه شهری، آب و هوا و سلامت را پوشش داد.
علوم عقلی مانند منطق، ریاضیات، فلسفه طبیعی و مابعدالطبیعه نیز بخشی از این آموزش بود و همچنین دانش پایه زبانی، زندگینامه و تاریخی و هنر نگارش آثار علمی بود.

ابن خلدون اشاره میکند که تاریخ‌ نگارمسئول است: «تحقیق در منابع، بررسی گزارش‌های شاهدان هم دوره، تفکیک درستی ها از پیامها و درک یک دوره تاریخی از منظر زمان خود مهم هستند» . این همان چیزی بود که ابن خلدون را در گشودن دانش و نظری تاریخ‌نگاری بسیار زیاد درگیر کرد.
یکی از دلایل انتشار پیام نادرست اعتماد به گوینده است. دلیل دیگر عدم درک نیت بازیگران است. فرض یک گزارش درست تاریخی نیز به اعتماد گوینده وابستگی دارد.
به نظر ابن خلدون یک نکته مهم همبستگی گروهی است. نیروی اجتماعی که به نظریه او اساس همه ساختارهای اجتماعی و فرآیندهای تاریخی را دارد.
او در پیدایش و فروپاشی تمدنها به ویژه حکومتهای اسلامی یک الگوی پایدار را هویدا می کند. به ویژه از بین رفتن همبستگی گروهی، دوران شکوفایی یک شهر، یک کشور، یک سلسله به پایان می رسد. وی این دگرگونی را در یک چرخه چهار مرحله ای شرح داده است که توسط سازندگان، وارثان سازندگان، پیروان، دنباله‌روان و ویران کنندگان برگمان می شود.
او سبک زندگی کویرنشینان را با شهرنشینان سنجید. نابودی و نابودی خود به خود جوهر زندگی کویرنشینان است. زیرا کویرنشینان نمیتوانند بهرمند شوند هنر و نوسازی را به ابتکار ببرند و آن را به مال، سروت و شکوه تبدیل کنند. سپس نه تنها برای خودشان زیرا برای آدمها راحتی بوجود آورند.
در این زمینه، او از دیدگاه تاریخی اشاره میکند که اگر شهرنشینان (ایرانیان) در جامعه مدنی به کویرنشینان (اعرب ها) کمک نمی کردند، آنها هرگز نمی توانستند اسلام را گسترش دهند.
در ابتدای وجود سلسله درآمد مالیاتی از مالیات های اندک هستند و درآمد همگان بالا است، اما در پایان سلسله مالیات های بالا و درآمد آدمها کم خواهد شد.
ابن خلدون، حاکمان و خاندانشان را به دو اشتباه متهم کرد. آنها به افزایش هزینه های زندگی با مالیات های بالاتر و تجارت بسود بازرگانان متهم میکند تا از روی چشم داشتن در سودهای بداندیشی شان سهیم شوند.
و ازین روی در میان نگهداشته شدگان سختی و پریشانی بوجود می آید. کاهش سود امید را از آنها سلب می کند، بنابراین آنها از تلاش دست بر می دارند و این منجر به کاهش درآمد مالیاتی می شود.
او باورمند بود که افزایش شدید مالیات ها و از بین بردن رقابت دادمنشانه نه تنها از نظر مادی اشتباه است، بلکه از دیدگاه رفتار انسانی نیز اشتباه است.
با این حال، پیشی گرفتن از افراد در هنگام خرید و فروش بهم پيوسته فرمان روا است. استفاده از مال مردم بدون داشتن روا ناروا است.
این به سود خود حاکم است که قدرت و پایگاه مالی خود را از راه و روش اشتباه به دشواری نیندازد، بلکه با حمایت از اموال و حقوق شهروندان، همبستگی گروهی را در بین شهروندان تداول دهد.
آنچه در سمت حاکم با خشونت، شکستن پایداری و بیرون از انگیزه‌های بی‌کنترل خشم بوجود می‌اورد، ستمگری و ستمگری است و از دیدگاه آشکار به همان اندازه که حکمت سیاسی حکم می‌کند، ناپسند است.
او قانون، مالیات، قیمت گذاری در بازارها و همچنین این سوال را مورد بررسی قرار داد که چه زمانی وسعت شهر، رشد جمعیت یا آسیب به سلامتی - به طور خلاصه، پیامدهای گسترش - نابودی اجتماعی را سرعت می بخشد.
بیماری ها در بین افراد کم تحرک و شهرنشینان بیشتر دیده می شود، زیرا آنها زندگی زیاده رو دارند و به دلیل اینکه زیاد غذا می خورند. علاوه بر این، هوای کلان شهرها با اضافه شدن بخارات فاسد ناشی از زباله های زیاد آلوده می شود. علاوه بر این در میان ساکنان کلان شهرها ورزش بدنی وجود ندارد.
و به همین دلیل است که ایشان مانند دیگر دانشمندان زمان خود سفارش می‌کرد که شهرها را چنان انباشته نسازید و زمین‌های باز را بین جایگاه مسکنی رها کنید تا مکانهای مسکونی هوای بهتری داشته باشند.
آنچه ابن خلدون در حدود ۷۰۰ سال پیش می اندیشید و بازجست می کرد، امروز برای خواننده روشن می شود که تنها از آن به سرآغاز یکی از سرچشمه ها تاریخی یاد شود.